Nguyeãn Cöôøng

(Unicode version)

Gaànñaây, do keátquûa nghieâncöùu vaø tìmhieåu veà ngoânngöõ cuûa moätvaøi ñoànghöông haèng quantaâm ñeán töônglai cuûa ñaátnöôùc, ñaõ xuaáthieän vaø thaønhhình moät nhoùm coåvoõ chovieäc thayñoåi caùchvieát chöõVieät hieänthôøi. Chuûtröông thayñoåi cuûa nhoùm laø ñeànghò vieát lieànnhau nhöõng töøkeùp, coù hai chöõ hay nhieàuhôn, vaø caàn phaûi ñichung vôùinhau môùi ñuûnghóa. Thíduï nhö: Langthang, Ñônaâm, Ñoàngyù, Ñaïidanhtöø, v.v. Moät trangmaïng quymoâ vôùi caùiteân cuõng khaù ñaëcbieät laø VNY2K (2), ñaõ daønhrieâng moät khung nhoû treân trang ñeå phoåbieán yùkieán, cuøng keâugoïi tieáptay uûnghoä cuûa moïingöôøi.

Rieâng ñoáivôùi tröôønghôïp cuûa ngöôøivieát thì töølaâu vaãn thöôøng töïhoûi: " Taïisao ñasoá caùc ngoânngöõ treân theágiôùi ñeàu ñaaâm (polysyllable), trongkhi chæcoù moät soá raát ít laø coùnhieàu ñônaâm (monosyllable), trongñoù phaûi nhìnnhaän tieáng Vieät coù nhieàunhaát?". Vaøroài nhö moät chuoåi phaûnöùng daâychuyeàn, thaécmaéc naøy laïi ñöañeán suytö khaùc: "Taïisao caùc nöôùc coøn duøng ngoânngöõ coù nhieàu ñônaâm nhö ôû vuøng ÑoângnamAÙ laïi laø nhöõng nöôùc ngheøo nhaát treân theágiôùi? Coù caùigì lieânheä thaätsöï giöõa ngoânngöõ vaø chaämtieán?"

Dotöø taátcaû nhöõnggì vöøa neâura, coäng theâmvaøo laø "nguyeänvoïng" muoán tìm chora caâutraûlôøi, neân ngöôøivieát ñaõ boûthìgiôø ñeå tìmhieåu vaánñeà. Nhôøvaäy, keátquûa sau moät thôøigian nghieâncöùu, nhaátlaø môùiñaây tìnhcôø tieápxuùc ñöôïc vôùi nhöõng vò chuûtröông trangmaïng noùitreân, thì hìnhnhö ngöôøivieát ñaõ thaáyroõ coù söï lieânheä giaùntieáp giöõa "ngoânngöõ vaø trítueä", nhö seõ ñöôïc trìnhbaøy trong baøivieát naøy. Duøsao, vôùi tinhthaàn toântroïng söïthaät, thieånnghó nhöõng yùtöôûng vaø consoá phoûngchöøng ñöara trongbaøi coùtheå seõ khoâng chínhxaùc, vaø caànñöôïc kieåmchöùng laïi bôûi caùc chuyeângia coù ñaàyñuû khaûnaêng vaø phöôngtieän hôn, veà caùc ngaønhngheà coù lieânheä ñeán Ykhoa, Taâmsinhlyù, Ngoânngöõhoïc, v.v.

Sauñaây laø toùmlöôïc nhöõng yùchính trong baøi khaûoluaän naøy:

Coùleõ trong quaùtrình tìmhieåu veà conngöôøi, taátcaû caùc nhaø nghieâncöùu treân theágiôùi ñeàu ñöara moät caâuhoûi chung: Trítueä cuûa conngöôøi laøgì? Caâutraûlôøi ñöôïc chaápnhaän bôûi ñasoá, nghóalaø khoângbò phaûnñoái nhieàu, tuy coùveõ hôn thieânveà trieátlyù: "Trítueä laø khaûnaêng cuûa sinhvaät conngöôøi duynhaát treân traùiñaát naøy, coùtheå töï khaùmphaù vaø tìmhieåu veà chínhmình". Chaúnghaïn nhö conkhæ khoângheà bieátroõ noù laø ai, maø chæ bieát noù khaùc vôùi conngöôøi hay caùc loaøi thuùvaät khaùc; Vaø conkhæ cuõng chaúng bieátñöôïc conngöôøi hay conraén khoân hôn noù(?), neân dónhieân laø noù sôï caû hai ñoáitöôïng nhönhau, tuøytheo hoaøncaûnh!. Trongkhiñoù thì conngöôøi bieátñöôïc coùtheå coù caùc gioángvaät khaùc ngoaøi vuõtruï thoângminh hôn mình, hay ítnhaát laø tin coù caùc Ñaángthieânglieâng nhö Thöôïngñeá taøigioûi quyeànpheùp hôn!.

Phöôngtieän caànthieát cuûa trítueä chínhlaø söïthoângminh, hay noùicaùchkhaùc, trítueä gaànnhölaø saûnphaåm cuûa söïthoângminh, vì neáu khoângcoù thoângminh toáithieåu naøoñoù thì trítueä cuõng coinhö boûñi. Nhöng thoângminh laø gì (?), thì moãingöôøi trong chuùngta laïi coù caâutraûlôøi khaùcnhau, tuøytheo sôûhoïc vaø quannieäm caùnhaân. Coù quannieäm cho ngöôøi thoângminh laø ngöôøi hieåubieát ñöôïc nhieàu chuyeän; Hoaëc laø ngöôøi coù khaûnaêng giaûiquyeát ñasoá caùc vaánñeà khoùkhaên; haylaø ngöôøi coùtaøi phaùtminh saùngcheá ra nhöõng ñieàu môùilaï v.v… Taátcaû caùc caâutraûlôøi treân ñeàu ñuùng, nhöng vì ñuùng quaùnhieàu, neân chöacoù caâutraûlôøi naøo ñöôïc coi laø hoaøntoøan. Tuyvaäy, trong vieäc ñi tìm moät caâutraûlôøi toångquùat, caùc khoahoïcgia cuøng nhìnnhaän coù moät maãusoáchung duynhaát cuûa söïthoângminh: Ñoù laø trínhôù.

Theonhö phaânloaïi cuûa caùc chuyeângia, coù taátcaû ba loaïi trínhôù. Thöùnhaát laø trínhôù sinhhoïat (working memory), duøng ngay trong caùc sinhhoïat thöôøngngaøy nhö noùichuyeän hay laømvieäc. Thíduïnhö duøngñeå nghegiaûng baøihoïc hay ñeå nhôù teân khaùchhaøng trongluùc muabaùn, vaø coøncoù teân khaùc raát quenthuoäc laø trínhôù taïmthôøi hay ngaénhaïn (short-term memory). Loaïi thöùhai laø trínhôù quynaïp (declarative memory), nhö caâychuoái sauvöôøn nhaø luùc coøn beù, hay nhöõng baøihoïc vôõloøng. Ñaâylaø loaïi trínhôù daøihaïn, coøn ñöôïc goïilaø kyùöùc (long-term memory), raát quantroïng cho söïthoângminh, ñöôïc duøng raátnhieàu trong luùc suynghó, tínhtoaùn ñeå quyeátñònh laømgì, hay laøm baèngcaùchnaøo. Saucuøng laø trínhôù thöôøngtröïc (procedural memory), duøngñeå nhôù nhöõng ñoängtaùc hay haønhñoäng coù tínhcaùch laäplaïi nhieàulaàn, vaø ñoâikhi coù taùcduïng gaàngioángnhö tính phaûnxaï töïnhieân. Thíduï, nhö ñi baêngngang qua ñöôøng, chuùngta töïñoäng nhôùlaø phaûi nhìn caûhai beântraùi vaø phaûi; hoaëc ñöatay leân choángñôû gaïtñi neáucoù vaätlaï xaâmphaïm vaøo côtheå.

Tröôùckhi baétñaàu ñisaâu vaøo chitieát, ngöôøivieát cuõngxin xaùcñònh choroõ ñeå traùnh söïhieåunhaàm, neáucoù: Trínhôù chæmôùilaø ñieàukieän "caànthieát", nhöng "chöañuû" ñeå baûoñaûm coù söïthoângminh hay khoâng. Noùi caùchkhaùc, ngöôøi thoângminh caàn phaûicoù trínhôù toát, nhöng ngöôøi coù trínhôù toát chöahaún laø ngöôøi thoângminh!.

Söïthoângminh naøo baogiôø cuõng phaûi caàncoù thôøigian ñeåã hoïctaäp hay huaánluyeän. Khoângheà coù caùichuyeän goïilaø "Thoângminh voánsaün tínhtrôøi" naøocaû. Ñoùchælaø caùchnoùi boùnggioù cuûa vaênchöông thiphuù maøthoâi. Coønnhö neáu hieåu "tínhtrôøi" theo thöïcteá, thì chæcoù vaánñeà thuoäc veà ditruyeànhoïc. Nghóalaø côcaáu naõoboä cuûa nhöõng ñöùabeù môùi sinhrañôøi tuøythuoäc vaøo söï ditruyeàn töø ñôøitröôùc khaùnhieàu, vaø chaécchaén laø khoâng gioángnhau veà "phaåm" cuõngnhö "löôïng". Nhöng duø conngöôøi sinhra nhötheánaøo thì cuõng caàncoù söïgiaùoduïc vaø huaánluyeän môùi coù ñöôïc trí thoângminh, vaø dónhieân baèng phöôngphaùp naøo thì cuõngphaûi qua hai côphaän chính laø maétthaáy vaø tainghe. Xin baétñaàu baèng "nghe"tröôùc:

AÂmthanh töø maøngnhó seõ ñöôïc chuyeån vaøo "vuøng thuaâm sôkhôûi"(primary auditory area, soá 1), taïiñaây quyeátñònh giöõlaïi tínhieäu naøo caàn vaø khoângcaàn. Taátcaû tínhieäu trong vuøng soá 1 noùitreân chæ toàntaïi trong moät thôøigian ngaén, vaø seõ maátñi sau thôøihaïn khoaûngchöøng hai(2) giaây, neáu khoângñöôïc xöûduïng sauñoù.

Tieáptheo, caùc tínhieäu seõ ñöôïc chuyeånvaøo trungtaâm xöûlyù, coøngoïi laø trungtaâm Wernicke(soá 2). Ngaytaïiñaây tínhieäu seõ ñöôïc xöûlyù vaø ñoåi qua ngoânngöõ rieâng cuûa naõoboä, moät hìnhthöùc ngoânngöõ coùtheå phoûngñoaùn töôngtöï nhö daïng maõsoá(digital coding) cuûa maùyvitính, tuy chöacoùai bieátroõ nhötheánaøo.

Saukhi xöûlyù xong, bieát phaûi laømgì roài, thì tínhieäu maõsoá seõ ñöôïc chuyeånqua vuøng Broca(soá 3), coinhö choã phaùtxuaát meänhleänh cho vuøng cônaêng(motor area) (soá 4), roàitöøñoù seõ truyeànleänh chitieát ra cho giaùcquan, hay chaântay ñeå thihaønh meänhleänh. Ñoàngthôøi, cuõng dotöø quyeátñònh cuûa trungtaâm xöûlyù, maõsoá ñoù cuõng coùtheå ñöôïc saocheùp vaø löugiöõ taïmthôøi trong caùc vuøng naõo xungquanh(Parietal lobes), hay chuyeånleân vuøng thuøynaõo(Frontal lobes) ñoùngvaitroø boänhôù thöôøngtröïc, ôû nhöõng vòtrí cuûa teábaøo nhôù coøntroángchoã gaànnhaát.

Sau moät vaøigiôø hay vaøingaøy, caùc maõsoá maøbaâygiôø coùtheå goïilaø kyùöùc (hay trínhôù) seõ bò maátdaàn theothôøigian neáu cöôøngñoä quaùyeáu. Ngöôïclaïi seõ giöõ raátlaâu, neáu cöôøngñoä vaãncoøn raátmaïnh do chuûnhaân voâtình hay coáyù ghinhôù "suoátñôøi". Neân nhaéctheâm ñaây, khi muoán nhôù laâu moät vaánñeà gì, chuùngta thöôøng oânlaïi hay nghótôùi noù nhieàulaàn. Chínhnhôø oânlaïi nhieàulaàn nhövaäy ñaõ laøm taêng cöôøngñoä cuûa maõsoá trong boänhôù, gioángnhö ta duøng buùtveõ toâñi toâlaïi nhieàulaàn ñeå laømcho neùtveõ ñaäm ra. Tröôønghôïp voâtình laødo moät bieáncoá quantroïng naøoñoù xaûyra ngoaøiyùmuoán. Giaûsöû tröôønghôïp boänhôù khoângcoøn choãnaøo troáng, thì caùc tínhieäu maõsoá vaøosau seõ duøng luaät thieânnhieân "maïnhñöôïc yeáuthua", chieámñoùng vaø dónhieân laø xoùañi maõsoá cuõ, gioáng nhö vieäc thu choàngleân hay xoùañi baêngnhaïc cuõ.

Sôñoà vaänhaønh cuûa Nghe vaø Thaáy trong naõoboä

Töôngtöï nhötreân cho hìnhaûnh hay thògiaùc, baétñaàu baèng nhöõng tínhieäu hìnhaûnh töø voõngmoâ cuûa maét, ñöôïc chuyeån ñeán "vuøng thuhình sôkhôûi"(Primary visual area) naèm phíasau ngaytreân oùt (soá 5), vaø ñöôïc choïnloïc tröôùckhi ñöaqua cho vuøng "Thoângdòch" (ngöôøivieát goïiteân theo nhieämvuï, teân Ykhoa laø Angular gyrus, soá 6). Vuøng naøy coù nhieämvuï ñaëcbieät gioángnhö boä töøñieån laø ñoåi caùc tínhieäu hìnhaûnh ra thaønh maõsoá cuûa ngoânngöõ hay tieángnoùi. Ñaâylaø chitieát raát quantroïng cuûa ngoânngöõ maø chuùngta ít ñeåyù: Taátcaû caùc hìnhaûnh vaø yùtöôûng ñeàu phaûi ñöôïc chuyeånqua daïng maõsoá tínhieäu cuûa ngoânngöõ, tröôùckhi ñöôïc xöûlyù! Thíduï, khi nhìnthaáy "caùi maùybay" treântrôøi, thì tínhieäu hìnhaûnh ñoù seõ ñöôïc chuyeån vaøo vuøng noùitreân, vaø laäptöùc seõ ñöôïc thoângdòch chora maõsoá cuûa aâmthanh tieángnoùi vaø keátieáp laø haøngchöõ "caùi maùybay" trong ñaàu, tröôùckhi chuyeånqua cho vuøng Wernicke(soá 2) xöûlyù.

Toùmlaïi, kyùöùc hay trínhôù, duølaø töø hìnhaûnh, aâmthanh hay muøi höôngthôm v.v. seõ ñöôïc giöõlaïi vaø ñeådaønh ñaâuñoù trong naõoboä döôùi daïngchính laø maõsoá cuûa ngoânngöõ. Trungtaâm Wernicke (soá 2) ñoùng vaitroø chuûchoát ñeå xöûlyù caùc maõsoá ngoânngöõ ñoù, cuõngnhö quyeátñònh löugiöõ laâudaøi hay boûqua choqueân vaø töïxoùañi. Theo taøilieäu thamkhaûo (1), trungtaâm Wernicke coùtheå chöùa moätluùc trungbình laø 7 söïvieäc khaùcnhau ñeå xöûlyù, trongvoøng moät (1) phuùt laø toáiña, vaø seõ bò maát neáu khoâng duøng ñeán! Chính vì caùc yeáutoá quantroïng noùitreân, chothaáy noåibaät vaitroø cuûa ngoânngöõ ñoáivôùi trínhôù noùichung, trítueä hay söïthoângminh noùirieâng, maø ngöôøivieát seõ ñöara minhchöùng cuïtheå trong caùc trangkeátieáp sauñaây.

Chuùngta ñaõ bieátroõ ngoânngö õlaø moät quyöôùc veà aâmthanh ñeå conngöôøi giaotieáp vôùinhau trong xaõhoäi (2). Ngaytöøluùc coønbeù taäp noùi, chuùngta ñaõ ñöôïc daïy (hay huaánluyeän) tieángVieät töøng chöõ moät, vaø ñoïc hay noùi töøng aâm moät, neân thaønh thoùiquen. Töøñoù, naõoboä cuûa chuùngta cuõng ñaõ ñöôïc huaánluyeän "quen" xöûlyù gioáng nhövaäy, seõ chöøa moät khoaûngtroáng saukhi tieápthu moät aâm, gioángynhö chöøa moät khoaûngtroáng giöaõ hai chöõVieät khi ñaùnhmaùy.

Trong phaànnaøy ngöôøivieát seõ duøng moät "thínghieäm" töôngñöông ñeå sosaùnh, vaø phoûngñoaùn möùcñoä khaùcnhau veà soálöôïng thoângtin toáiña, tieápthu ñöôïc giöõa hai caùchvieát tieáng Vieät. Giaûsöû laø caùc tínhieäu cuûa ngoânngöõ cuõng coù daïng gaàngioáng hay töôngñöông vôùi tínhieäu maùyvitính.

Duøng moät ñoaïnvaên tieángVieät vieát rôøi nhö hieännay, saukhi saolaïi vaø boû vaøo hoàsô teân laø A. Môû hoàsô thöù hai teân laø B, vaø duøng ñeànghò söûañoåi caùchvieát tieángVieät 2020, ñeå noáilaïi nhöõng danhtöø vaø ñoängtöø keùp (hay nhöõng töø caàncoù hai chöõ môùi ñuûnghóa, nhö baøivieát naøy laøm thíduï). Ñeå traùnh nhöõng saisoá quaù lôùn do ít "Bytes", ngöôøivieát ñaõ saolaïi ñoaïnvaên trong hoàsô A thaønh nhieàulaàn cho tôùi consoá laø 250, vöøa ñuû moät traêm (100) trang. Cuõng laøm töôngtöï nhövaäy cho hoàsô B, saolaïi thaønh gaáp 250 laàn, vaø chæ chieám coù hôn 94 trang. Keát quaû chothaáy caùchvieát noáilieàn chöõ tieátkieäm ñöôïc khoaûng 5% dungtích, hay khoaûngtroáng chöùa theâm döõkieän thoângtin.

Noùi moätcaùchkhaùc cho cuïtheåhoaù vaánñeà, neáu giaûsöû coù hai anhem sinhñoâi A vaø B, vôùi caáutruùc naõoboä gaànnhö hoaøntoøan gioángnhau, ñoïc hai hoàsô theo hai caùchvieát khaùc nhau nhötreân trong cuøng moät thôøihaïn, thì B seõ coù khaûnaêng tieápthu nhieàu döõkieän hôn A ñeán hôn 5%. Moät chitieát neânbieát laø hai vuøng tieápthu tínhieäu sôkhôûi cuûa nghe (soá 1), vaø thaáy (soá 5), ñeàu bò haïncheá veà dungtích haysoálöôïng, vaø thôøigian löutröõ tínhieäu chæ trongvoøng 2 giaây.

Baâygiôø xin noùiñeán aûnhhöôûng cuûa ngoânngöõ trong söïhoïc, hay khaûnaêng tieápthu vaø giöõlaïi nhöõng hieåubieát do töø nguõquan ñöalaïi, trong phaïmvi chính ñöôïc giôùihaïn bôûi hai ñoängtaùc nghe vaø thaáy.

Coùtheå ñaâylaø moät truønghôïp ngaãunhieân, neáu sosaùnh giöõa caùch xöûlyù cuûa maùyvitính vaø naõoboä conngöôøi. Caû haibeân coù raátnhieàu ñieåm gaàngioángnhau nhö raäpkhuoân! Tuynhieân, theo nhaänxeùt cuûa ngöôøivieát thì chaúngcoùgìlaø ngaãunhieân caû, vì congöôøi ñaõ coátình cheátaïo ra maùyvitính theoñuùng hay raäpkhuoân leàloái suynghó cuûa naõoboä. Bôûivaäyneân môùicoù nhöõng nghieâncöùu veà "thoângminh nhaântaïo" (artificial intelligence).

* Laáy thíduï treân cuûa em A tröôùc, vaø giaûsöû A nghe thaày noùi "Tröôøng ñaïi hoïc" theo caùchnoùi hieängiôø. Dobôûi ñöôïc "huaánluyeän" ngaytöønhoû, tieángVieät noùi theo ñônaâm töøngchöõmoät, neânkhi caùc tínhieäu cuûa 3 chöõ treân ñöôïc ñöavaøo vuøng xöûlyù soá 2(Wernicke), cuõng phaûibò ngaêncaùch ra thaønh 3 aâm rieâng. Sauñaây laø dieãntieán ñôngiaûn nhaát ñeå giaûithích vieäc xöûlyù ngoânngöõ, gioángnhö moät ñoaïn phim ñöôïc chieáulaïi thaät chaäm:

1) Maõsoá tínhieäu "Tröôøng" vaøotröôùc seõ ñöôïc ñöavaøo boänhôù ñeå kieám. Saukhi kieámgaëp roài thì naõoboä chothaáy chöa ñuû nghóa! Tröôøng ...gì?

2) Phaûi laáytheâm! Laäptöùc chöõ "ñaïi" ñöôïc ñöavaøo tieáp theo thaønh "Tröôøng ñaïi". Vaãnchöa roõ nghiaõ (vì boä töøñieån trong naõo khoâng coù nghóa naøo cho hai chöõ "Tröôøng ñaïi" caû!)

3) Phaûi laáytheâm! Chöõ "hoïc" ñöavaøo nhaäpthaønh "Tröôøng ñaïi hoïc". A! Ñuùng maõsoá chora nghóa roài! Ngaylaäptöùc trong ñaàu cuûa A seõ xuaáthieän haøngchöõ "Tröôøng ñaïi hoïc"(neânnhôù laø choñeán thôøiñieåmñoù A chæ nghe coù tieángnoùi maøthoâi), vaø lieàntheosau hìnhaûnh cuûa moät khu tröôønghoïc coù nhieàu ngöôøilôùn hôn A ñihoïc seõ chôùpleân ñaâuñoù trong tieàmthöùc, giuùpcho A hieåunghóa luoân. Hìnhaûnh maø A thaáyñöôïc, vôùi chöõvieát vaø tieángnoùi, laø do nhöõng gì em ñaõ ñöôïc "daïy" laànñaàu, hay do söï "höôùngdaãn chæbaûo" vaø ñaõ ñöôïc ghitrong boänhôù. Dónhieân, laø hìnhaûnh "Tröôøng ñaïi hoïc" cuûa moät em sinh ôû Saøigoøn chaéc phaûi khaùc vôùi em sinh taïi Cali!

* Baâygiôø xeùt ñeán tröôønghôïp cuûa B. Giaûsöû em ñöôïc "huaánluyeän töø nhoû" theo caùchvieát môùi, noái lieànnhau nhöõng töøkeùp hay moät nhoùmchöõ. Vuøng soá 2 cuûa B chæ "baétñaàu" xöûlyù khi caùc maõsoá ñöavaøo bò giaùnñoïan bôûi moät khoaûngtroáng. Nhövaäy, chæ khi naøo ba ( 3) tínhieäu "Tröôøngñaïihoïc" vaøo heát roài, thì vuøng soá 2 cuûa B môùi raleänh "chopheùp" chaïy ñi tìm töøñieån, vaø moïi thuûtuïc veàsau cuõng gioáng ynhölaø cuûa A. Keátquaû chothaáy, duø taátcaû caùc xöûlyù cuûa naõoboä nhanh gaànnhö vôùi vaäntoác aùnhsaùng, nhöng thöïcteá thì A baogiôø cuõng xöûlyù hay tieápthu söïhieåubieát chaämhôn B. Moät thíduï cho deã hieåu, neáu caùc nhaøhaøng ñeå ba vaätduïng laø dao, muoãng, vaø nóa chungnhau trong caùi khaên, thì chaécchaén seõ giuùpcho ngöôøi chaïybaøn tieátkieäm thôøigian raátnhieàu, thayvì phaûi laáy töøngcaùimoät.

Töôngtöï nhövaäy cho khaûnaêng nhìnthaáy, vaø yeáutoá quantroïng nhaát laø vieäc ñoïcsaùch (hay hoïcbaøi). Tuy veà hìnhaûnh khoâng coù chöøa khoaûngtroáng nhö ngoânngöõ, nhöng nhö ñaõ noùi ôûtreân, taátcaû hìnhaûnh nhìnthaáy cuõng phaûi ñöôïc chuyeånqua maõsoá ngoânngöõ cuûa naõoboä trongvuøng soá 2 ñeå xöûlyù!. Vaäylaø cuoáicuøng nhòpñoä xöûlyù veà thògiaùc cuûa A cuõng chaäm hôn B theo tyûleä gioángnhö cuûa thínhgiaùc.

Trong phaàn trìnhbaøy treân chuùngta ñaõ coù döõkieän ñeå bieát sôqua veà caùchthöùc xöûlyù tínhieäu thoângtin cuûa naõoboä, cuõngnhö thaáyroõ coù söï khaùcnhau veà möùcñoä nhanhchaäm cuûa hai caùchvieát. Phaànsauñaây seõ tieáptuïc phaântích chitieát vaø ñisaâu vaøo vaánñeà aûnhhöôûng cuûa ngoânngöõ ñoáivôùi trítueä.

ÔÛ hai vuøng tieápthu sôkhôûi nghe vaø thaáy, chuùngta ñaõ bieát coù söï khaùcnhau veà soálöôïng tínhieäu tieápnhaän, öôùcchöøng laø 5% do khoaûngtroáng cuûa caùchvieát rôøi hay ñônaâm, sovôùi caùchvieát noáilieàn hay ñaaâm. Nhöng daùmchaéc chöa quantroïng chobaèng ôû vuøng soá 2 (Wernicke), nôi xöûlyù caùc tínhieäu vaø cuõnglaø chuûñích cuûa baøivieát naøy. Vaäntoác hay nhòpñoä xöûlyù nhanh hay chaäm ôû vuøng naøy môùilaø ñieàu ñaùngnoùi, vì ngaycaû ngöôøivieát khi tìmhieåu ra, cuõng phaûi ngaïcnhieân tröôùc nhöõng haäuquûa thaätsöï nghieâmtroïng cuûa vaánñeà.

Do töø caùch xöûlyù khaùcbieät cuûa hai caùchvieát A vaø B, neân thôøigian duøng ñeå hieåu lôøinoùi hay ñoïcsaùch cuûa A seõ laâuhôn B. Laâu hôn baonhieâu? Muoánbieát, haõy thöû laøm moät thínghieäm khaùc ñeå öôùclöôïng thôøigian thunhaän kieánthöùc giöõa A vaø B.

Duøng ñoaïnvaên ngay phíatreân, baétñaàu baèng "ÔÛ hai vuøng tieápthu sôkhôûi...... nghieâmtroïng cuûa vaánñeà". Trong toångsoá 117 chöõ, coù taátcaû 37 caëp chöõ vieát lieànnhau. Nhövaäy neáu naõoboä cuûa A phaûi ñi "tìm töøñieån" 117 laàn, thì B chæ caàn ñitìm 80 laàn. Tyûleä giöõa 37/117 cho ra khoaûng 31%. Tyûleä naøy ñöôïc ñieàuchænh vaø giaûmbôùt khoaûng 5-6 %, do thôøigian nhaän maõsoá ngoânngöõ ñaaâm laâuhôn ñônaâm moätchuùt, tuy raát ngaén sovôùi thôøigian xöûlyù. Coønlaïi khoaûngchöøng 25%. Consoá naøy chothaáy phoûngchöøng trong cuøng moät thôøigian, trungbình naõoboä A chæ xöûlyù 3 söïvieäc, trongkhi B coùtheå xöûlyù ñeán 4 söïvieäc!

Ngöôøivieát coù theâm moät thínghieäm cuïtheå sauñaây ñeå kieåmchöùng laïi nhöõnggì ñaõ noùi ôûtreân. Duøng ñoáitöôïng cho thínghieäm laø nhôø baátcöù moätngöôøinaøo cuõngñöôïc, vaø chæ yeâucaàu ñoáitöôïng nhôù moätdaõy soá ñöôïc ghira treân tôøgiaáy, trongvoøng giôùihaïn thôøigian laø töø 3-5 giaây. Thínghieäm naøy goàm 2 phaàn A vaø B, vaø caùchnhau ítnhaát vaøi giôø hay moät ngaøy, nhösau:

Phaàn A: Ghixuoáng giaáy khoaûng 8 consoá nhö: 3 6 9 2 5 8 4 7. Saukhi canhchöøng ñoànghoà roài thì ñöara cho ñoáitöôïng xem trongkhoaûng 3-5 giaây ñeånhôù. Sau thôøihaïn chaámdöùt, yeâucaàu ñoáitöôïng noùilaïi nhöõng consoá vöøa nhôù. Thínghieäm treân ñöôïc laäplaïi töø 3 ñeán 5 laàn, vôùi caùc soá khaùcnhau. Xin ghinhaän soá laàn ñoáitöôïng nhôù ñuùng caû 8 soá theo thöùtöï nhötreân. Giöõlaïi keátquaû tôøgiaáy, vaø chôø khoaûng vaøigiôø hay qua ngaøyhoâmsau, cho ñoáitöôïng queânhaúnñi.

Phaàn B: Cuõng ghi xuoáng giaáy khaùc nhöõng soá trong phaàn A, nhöng gheùp haisoá keábeânnhau laïi thaønhcaëp: 36 92 58 47. Cuõng cho ñoáitöôïng töø 3-5 giaây vaø sau ñoù yeâucaàu noùi laïi. Laäplaïi cuøng moät soálaàn thínghieäm nhö A.

Keátquaû nhaänxeùt: Daùmchaéc raèng ñoáitöôïng seõ nhôù ñuùng nhieàulaàn hôn trong thínghieäm B, neáu sosaùnh vôùi A. Lyùdo giaûithích laø hai thínghieäm treân moâphoûng gioáng nhö hai caùchvieát tieáng Vieät. Tröôønghôïp A, vì ñoáitöôïng phaûi ñoïc töøng consoá neân sau 3-5 giaây chæ kòpnhôù thoaùngqua maø thoâi, vaø khoângcoù thôøigiôø ñeå oânlaïi, neân deãqueân. Ngöôïclaïi cho tröôøng hôïp B, ñoáitöôïng nhìnvaøo thì töïnhieân chæ thaáy coù 4 laàn ñeå ñoïc vaø nhôù, vöøa leïhôn neân coù thôøigian oânlaïi tröôùc khi heát thôøihaïn. (Thínghieäm naøy chæneân duøng cho ai chöabieátgì, vaø chæmoätlaàn maøthoâi)

Thaätra, thínghieäm treân chælaø moät "meïovaët" ñeå nhôù moät daõysoá khicaàn, nhö baûng soáxe hay soá ñieänthoaïi, nhöng voâtình laïi truønghôïp vôùi nhöõng lyùdo chothaáy coângduïng cuûa caùchvieát noáilieàn haichöõ vôùinhau. Neáu ñeåyù, thì thaáy ngay ngöôøi Myõ cuõng thöôøngcoù thoùiquen aùpduïng nhötreân, nhaátlaø thích duøng chöõ vieáttaét (acronym). Thíduï naêmsinh laø 1999 thì hoï noùi laø 19 99, ñeå tieátkieäm thôøigian. Bieátñaâu ñoùlaø saûnphaåm töïnhieân cuûa tríthoângminh!

Moät trong nhöõng khoahoïcgia coù maymaén xin ñöôïc moätchuùt maãu "naõoboä" hieántaëng cho theágiôùi khi Einstein quañôøi, laø baø Marian Diamond, giaùosö taïi Berkeley (4). Baø cuøngcaùc ñoàngnghieäp ñaõ nghieâncöùu maãu naõo cuûa Einstein, vaø coângboá moät chitieát ñaùng chuùyù nhösau:

Trong vuøng soá 9 (frontal lobe, töùc vuøng thuøytraùn), vaø vuøng soá 39 (parietal lobe, vuøng baogoàm trungtaêm Wernicke, soá 2 trong hình), tyûleä cuûa soá daây thaànkinh(neuron) ñoáivôùi teábaøotruyeàn (glial cell) cuûa Einstein, caohôn khaùnhieàu neáu sovôùi 11 ngöôøi ñaønoâng soáng khoaûng trungbình 64 tuoåi, tuoåithoï cuûa Einstein, vaø coù tríthoângminh bìnhthöôøng. Baø GS ñaõ keátluaän ñoù laø baèngchöùng chothaáy hai vuøng naõoboä treân cuûa Einstein ñaõ laømvieäc nhieàu vaø mau hôn ngöôøi bìnhthöôøng, vaø coùtheå giaûithích phaànnaøo lyùdo taïisao oâng thoângminh hôn ngöôøi!

Daùmchaéc saukhi bieátñöôïc caùc consoá saibieät treân, coù ngöôøi seõ choraèng vieäcgì maø phaûi lo, caøng chaäm caøng khoûe, ñöôøng naøo cuõng ñitôùi Lamaõ! Caâu traûlôøi, ñaây khoângphaûilaø vaánñeà veà theåxaùc nhö ñichôi hay chuyeän aênmaëc. Ñaây laø vaánñeà thuoäc trítueä hay söï thoângminh, chaäm ôû ñaây seõ laø ñoàngnghóa vôùi keùm thoângminh, vaø ñoâikhi coùtheå laâmvaøo tröôønghôïp gioángnhö caùc pha ñaáusuùng treân maønaûnh, chaäm laø cheát! Sauñaây laø nhöõng minhchöùng cuïtheå cho laäpluaän vöøa noùi treân:

Chuùngta ñaõ bieát vuøng soá 2 ñoùng vaitroø trungtaâmxöûlyù caùc tínhieäu thunhaän töø caû hai vuøng nghe vaø thaáy. Ñaëcñieåm chính cuûa vuøng naøy laø chæ coù khaûnaêng chöùa moät soálöôïng giôùihaïn tínhieäu trungbình töôngñöông vôùi 7 söïvieäc, vaø thôøigian löutröõ tínhieäu khoaûngchöøng moät (1) phuùt. Doñoù caùc tröôønghôïp sauñaây thöôøng xaûyra:

1) Giaûsöû A vaø B cuøng nghe hai thaày giaûngbaøi tronglôùp, theo hai caùchvieát (hay noùi) khaùcnhau, vôùi nhòpñoä laø 4 heäluaän chöùngminh cho moät baøitoaùn. Neáu B vöøa nghe kòp vaø ghixuoáng caû 4, thì A seõ chæ kòp nghe vaø ghixuoáng coù 3 heäluaän maø thoâi, coinhö A chöa ghi kòp baøihoïc. Tröôønghôïp naøy thöôøng xaûyra raátnhieàu, nhaát laø khi ñang hoïc maø bò chiatrí vì chuyeän khaùc ôû beânngoøai chenvaøo. A bò coinhö laø keùm thoângminh hay chaämhieåu. Neáu tröôønghôïp thaày giaûngbaøi chaämhôn vöøa ñuû cho A hieåu, thì B seõ coù dö thôøigiôø ñeå laäplaïi trong ñaàu vaø nhôù laâuhôn, trongkhi A coùtheå hieåu nhöng deãqueân neáu khoângchòu hoïctheâm ôû nhaø. Ñaèngnaøo thì B cuõng coù öutheá hôn haún A, keåcaû khi ñoïcsaùch. Chaéc caùc vò caonieân coønnhôù taïisao thôøixöa, khi phöôngtieän aánloaùt baøivôû coøn thieáuthoán hay chöacoù, vieäc hoïchaønh gaëp khoùkhaên raátnhieàu, vì ít ai coùtheå nghe thaày giaûngbaøi maø hieåulieàn. Moätphaàn cuõng bôûi do voâtình vuøng soá 2 cuûa quívò ñaõ quen xöûlyù chaäm, do nhöõng töø ñônaâm cuûa tieáng Vieät. (Xinnhaéclaïi, ngöôøivieát chæ noùi chung cho taäptheå, khoângkeå ñeán nhöõng caùnhaân xuaátsaéc.)

2) A bò chaäm hôn khoaûng 25% ñaõ laø thieätthoøi, nhöng neáu A phaûi laâmvaøo tröôønghôïp goïilaø bò "maáttrí taïmthôøi" sauñaây coøn teähaïi gaápboäi. Do phaûnöùng töïnhieân, thíduï neáu vuøng soá 2 cuûa A chæcoù khaûnaêng xöûlyù 3 söïvieäc trong voøng 1 phuùt, thì vuøng soá 2 cuûa A seõ chæ chòu nhaän moät löôïng tínhieäu töôngñöông töø caùc vuøng tieápthu sôkhôûi. Vaø nhövaäy, neáu voâtình vì moät bieáncoá quantroïng naøo laøm trôûngaïi, chaécchaén seõ xaûyra hieäntöôïng tínhieäu bò öùñoïng vaø "xoùamaát" ôû vuøng soá 1 vaø soá 5, vì thôøigian löutröõ tínhieäu cuûa caùc vuøngsôkhôûi chæ coù khoaûng 2 giaây (theo ngoânngöõ maùyvitính cholaø bò phaùhoûng hay"crash"). Gioáng yheät nhö caûnh caû ngaøn xe bò keït cöùng ôû xaloä, chæ vì coù moät xe bò hömaùy phaûi chaämlaïi ôû phíatröôùc, trong khi soálöôïng xe ôû phíasau vaãn tieáptuïc chaïyñeán thaätnhanh! Hieäntöôïng treân theo taâmlyù coøn goïi laø bò "saûnghoàn", hay nheïhôn laø "quyùnhquaùng" khoângcoøn bieát phaûi laømgì khi gaëp côn nguybieán, vaø nhöõng ngöôøi caøng "keùm thoângminh" thì caøng deãgaëp. Dónhieân, B cuõng coùtheå bò nhötreân, nhöng chaéclaø ít hôn.

3) Trong suoátcaû ñôøingöôøi khoângtheå traùnhkhoûi nhöõng khoaûngkhaéc ñoáidieän vôùi taihoïa hay nguybieán ñang xaûyñeán. Thíduï nhö ñang laùixe giöõañöôøng gaëpphaûi conchoù chaïyngang, hay bò keûbaátlöông haêmdoïa v.v. Trong tíchtaéc chôùpnhoaùng cuûa thôøigian suynghó caùch giaûiquyeát vaánñeà ñoù, chaäm suynghó laø coùtheå nguy ñeán tínhmaïng! Gaëp nhöõng tröôønghôïp nguyhieåm nhötreân, nhöõng ngöôøi coù vuøng soá 2 toát coùtheå thaáuhieåu ngay tìnhhình (ñoàngnghóa vôùi thoângminh lanhlôïi) thöôøng giöõ ñöôïc bìnhtónh ñoáiphoù vaø coù nhieàu côhoäi thoaùthieåm hônlaø nhöõng ngöôøi bò "quyùnhquaùng" maát bìnhtónh gaâyra nhö trong tröôønghôïp 2.

4) Trong caùc cuoäc hoäihoïp hay thaûoluaän cuûa ngöôøiVieät thöôøng xaûyra caûivaû, laøm roáiloaïn traättöï do vieäc chaúngai chòu nghe ai noùicaû! Tröø moätsoá nhöõng tröôønghôïp coù duïngyù hay chuûtröông phaùhoaïi, coù ai ngôø raèng moätphaàn nguyeânnhaân laødo vuøng soá 2 cuûa caùc thamdöïvieân coù vaánñeà! Ñaây coøngoïi laø hieäntöôïng bò "chaûytraøn" cuûa trínhôù ngaénhaïn. Thíduï, Dieãngiaû hay oâng X coù khoaûng 4 vaánñeà ñeå trìnhbaøy, nhöng vuøng soá 2 cuûa oâng Y chæ coùtheå xöûlyù hay taïmthôøi löutröû ñöôïc toáiña laø ba (3) söïvieäc. Vìvaäy neânkhi oâng X saép tieáptuïc vaøo vaánñeà thöùtö, thì bò oâng Y caétngang ñeå xin phaùtbieåu yùkieán pheâbình nhaémvaøo 3 vaánñeà vöøa trìnhbaøy. Lyùdo, vuøng soá 2 cuûa oâng Y ñaõ chöùa traønñaày caùc tínhieäu xöûlyù vaø ñaùpöùng, neáu nhaäntheâm tínhieäu môùi vaøo seõ xoùañimaát caùicuõ. Phaûnöùng baùoñoäng "khaåntröông" trong tieàmthöùc chobieát khoângtheå nhaäntheâm tínhieäu töø vuøng soá 2 ñöôïc phaùtra, laømcho oâng Y phaûi quyeátñònh leântieáng phaùtbieåu, duøcoù bieátraèng khoângneân laøm nhövaäy! Keátquaû thöôøng xaûyra, OÂng X seõ phaûnñoái vì bò caétngang, nhöng oâng Ythì cöù thaothao xoåra choheát yùkieán, vì sôï ñeålaâu seõ queânñi! Naëng hônnöõa laø trongkhi ñoáithoïai, vì trínhôù ngaénhaïn bò "chaûytraøn", oâng Y seõ phaûnöùng tieâucöïc baèng haønhñoäng khoâng muoán nghenoùi theâm gìnöõa, vaø coinhölaø chaámdöùt cuoäc ñoáithoïai!

Coängñoàng hay ñoaøntheå töøñoù seõ mang maàmmoáng cuûa chiareõ vaø hieàmkhích(!?). Ñoù coùtheå laø moät trongnhöõng lyùdo chính, va ølaø caùigiaù phaûitraû vì do beänh keùmtrínhôù maøra, nhöng coùleõ ít ngöôøi hieåuroõ ñöôïc nguoàngoác cuûa vaánñeà.

5) Trôûlaïi tröôønghôïp sosaùnh cuûa A vaø B, vì B coù khaûnaêng tieápthu xöûlyù nhieàu kieánthöùc hôn, neân coù nhucaàu caànduøng nhieàu teábaøo boänhôù. Neáu A vaø B coøn nhoûtuoåi vaø naõoboä ñang phaùttrieån maïnh, thì chaécchaén boänhôù hay dungtích naõoboä cuûa B seõ phaùttrieån maïnh hôn A, theo ñuùngluaät cungcaàu trong thieânnhieân. Ñoùlaø "hieäntöôïng" taïmthôøi trong moät theáheä. Neáu cöù tieápdieãn maõi quanhieàu theáheä, thì noù laïi trôû thaønh "baûnchaát" theo ditruyeàn. Luaät ditruyeànhoïc naøy coùtheå ñöôïc giaûithích gioángnhö caâunoùi chuùngta thöôøng nghe " Con quan thì laïi laømquan, ...". Cuïtheå minhchöùng ñieàu vöøanoùi laø daâncö ôû thaønhthò thöôøng "lanhlôïi" hôn ôû noângthoân, vì nhôø tainghemaétthaáy nhieàu chuyeän hôn, moät hìnhthöùc tröïctieáp huaánluyeän naõoboä do moâitröôøng sinhsoáng maøra.

Moät döõkieän ñöara vôùi söïdeødaët vì caàn kieåmchöùng laïi, hìnhnhö "chæsoá traùn" noùichung cuûa ngöôøiVieät thaáp hôn sovôùi trungbình cuûa caû theágiôùi. "Chæ soá traùn" naøy laø tyûleä giöõa khoaûngcaùch töø chaântoùc ñeán choã hai haøng mimaét giaonhau, chiacho khoaûngcaùch töø chaântoùc ñeán caèm. Bieátñaâu nguyeânnhaânchính laø töø ngoânngöõ maøra (?), vì chæsoá naøy ít tuøythuoäc vaøo vieäc dinhdöôõng hay chuûngtoäc. Môùi caùchñaây vaøituaàn, caùc nhaø nghieâncöùu ykhoa cuûa vieän Rotman, Toronto (5), ñaõ phaùthieän vaø khaúngñònh roõ phaàn naõoboä to baèng traùi bida, ôû phíatreân ñænhñaàu thuoäc vuøngtraùn, ñoùng vaitroø cuûa boänhôù "daøihaïn" (3). Nhôùlaïi, chaúngphaûi laø ngaãunhieân maø khoatöôùngsoáhoïc AÙñoâng cuõng choraèng nhöõng ngöôøi coù traùn caoraùo vaø roängraõi thì thieáunieân hieånñaït sôùm, vaø ñöôïc höôûng phuùcñöùc cuûa toåtieân (phuùcñöùc naøy phaûiñöôïc hieåu nhölaø ditruyeàn veà theåxaùc cuõngnhö söïgiaùoduïc cuûa giañình). Phaàn traùn nôûroäng vaø cao thì chaéchaén laø coù trínhôù "daøihaïn" raát toát, coùlôïi cho vieäc hoïchaønh thicöû, vaø dónhieân laø khaûnaêng suyxeùt toátñeïp trong nhieàu vaánñeà.

6) Ñasoá caùc nöôùc chaämtieán vaø ngheøokhoå dovì chöacoù moät neàn kinhteá oånñònh vaø phaùttrieån. Nhöng muoán coù kinhteá vöõngmaïnh, thì ñieàukieän tieânquyeát laø caùc côsôû kinhdoanh, hay xínghieäp coâng cuõngnhö tö, caànphaûi coù nhieàu nhaøquaûntrò gioûi. Ñaëcñieåm chung cuûa moät nhaøquaûntrò gioûi, ngoaøi kieánthöùc vaø hieåubieát, thì vuøng soá 2 (Wernicke) phaûi coù khaûnaêng xöûlyù songsong nhieàu vieäc cuøngmoätluùc, vì haøngngaøy phaûi giaûiquyeát caû chuïc vaánñeà, coùkhi chæ trong vaøigiôø. Treân laø lyùdo giaûithích taïisao ngöôøiVieät thöôøng yeáukeùm veà khaûnaêng quaûntrò, vaø bieátñaâu ngoânngöõ ñaõ ñoùngvaitroø cuûa moättrongnhöõng nguyeânnhaân chính (?).

7) Sôûdó ngöôøiVieät hoïc ngoaïingöõ thöôøng gaëp raátnhieàu khoùkhaên töø nghe cho ñeán noùi, laø vì do chuùngta ñaõ quen vôùi loái ñoïc vaø nghe theo ñônaâm, trong khi ñasoá caùc ngoaïingöõ khaùc ñeàu thuoäc daïng ñaaâm. Ñi töø ñôngiaûn ñeán phöùctaïp baogiôø cuõng khoù hôn laø töø phöùctaïp ñeán ñôngæan. Chöa noùiñeán vieäc phaûi dunhaäp nhöõng töø môùi ñeå laømgiaàu theâm cho ngoânngöõ, chæ nhöõng danhtöø chuyeânmoân veà khoahoïc vaø kyõthuaät cuõng ñaõ laø trôûngaïi chính chovieäc giaûngdaïy vaø hoïctaäp roài. Daùmchaéc khoângrieânggì ôû haûingoïai maø hieän ôû trongnöôùc, neáu coùdòp ñoïc nhöõng baøi chuyeânkhaûo veà khoahoïc, hieäntöôïng "songngöõ" ñaõ thaáy xuaáthieän nhieàu vaø thöôøngxuyeân, vì taùcgiaû tìm khoângra töø Vieät, keïtquaù neân xaøiluoân töø tieángAnh (hay Phaùp) trong baøi! Neáu tieángVieät ñöôïc duøng nhö ñaaâm thì chaécchaén seõ deãdaøng hôn trongvieäc soaïnthaûo theâm nhieàu töøchuyeânmoân!

VI .- Keát luaän

Qua nhöõnggì ñaõ ñöôïc trìnhbaøy treân côsôû nghieâncöùu khoahoïc, thì söïtöôngquan giöõa ngoânngöõ vaø trítueä khoângcoønlaø giaûthuyeát nöõa, maø laø moät thöïcteá. Ñoáivôùi caùc daântoäc hieän coù ngoânngöõ theo ñaaâmtieát thì khoâng ñaùng cho hoï quantaâm ñeåyù laømgì, baèngchöùng laø chöaheà coù moät chöôngtrình khaûocöùu quymoâ naøo "thuoäcloaïi naøy" xuaáthieän treân dieãnñaøn khoahoïc, nhaátlaø ôû phöôngtaây. Cuõng deãhieåu vaø thoângcaûm, laøvì choñeánnay khoahoïc vaãn chöahieåubieát nhieàulaém söïvaänhaønh cuûa naõoboä cho nhöõng phaïmtruø veà Tötöôûng, tríthoângminh, hay khaûnaêng saùngtaïo. Lyùdo khaùc, khoângleõ moät nöôùc tieánboä ôû AÂuMyõ laïi chòuboû tieàncuûa vaø coângsöùc tìmhieåu, ñeå noùi hay baùoñoäng cho caùc nöôùc khaùc laø : "Coichöøng! Ngoânngöõ cuûa quyùvò coùtheå coù vaánñeà!" Ñieàu vöøa noùi phaûnaûnh ñuùng phaànnaøo caâuchaâmngoân cuûa ngöôøiVieät mình:" Ñeøn nhaø ai naáy raïng". Ngöôïclaïi, ñoáivôùi caùc nöôùc hieän coù ngoânngöõ thieânveà ñônaâm hay coù nhieàu töø ñaaâmtieát do gheùplaïi maø thaønh nhö tieángVieät, thì khoângnhöõng vaánñeà coù taàm quantroïng quoácgia, maøcoønlaø "khaåntröông" vaø "böùcxuùc" cuûa caû daântoäc. Khoângphaûi chôø ñeán theákyû naøy, xuaáthieän chothaáy caùigoïilaø neàn "kinhteá trithöùc", thì conngöôøi môùi caàn ñeán trítueä(?). Lòchsöû ñaõ chöùngminh töølaâu roài: Quoácgia coù hömgvong, daântoäc coù tröôøngtoàn, ñaátnöôùc coù vaênminh tieánboä hay khoâng laø tuøythuoäc vaøo chæmoätmình "noù" thoâi! Noù ñaây chínhlaø trítueä, maø nhö ñaõ minhchöùng, chòu aûnhhöôûng khoâng ít cuûa ngoânngöõ hay tieángnoùi cuûa daântoäc ñoù.

Vaánñeà thayñoåi caùchvieát hay ngoânngöõ seõ khoâng deãdaøng vaø thoaûimaùi, vaø chaécraèng neáucoù thöïchieän ngaybaâygiôø, thì phaûi caàn moät thôøigian vaøi chuïcnaêm trôûleân môùi thaáy ñöôïc keátquaû.

Ñasoá chuùngta coùtheå seõ khoângthaáy heát nhöõng thaønhtöïu cuûa vieäclaøm. Tuynhieân, lôïiích thöïcteá tröôùcmaét neáu baétñaàu laøm baâygiôø cho moïingöôøi Vieät laø chuùngta seõ coù côhoäi ñeå "taùihuaánluyeän" hay taäp cho naõoboä hoaïtñoäng tíchcöïc nhieàuhôn, nhaátlaøcho caùc vò lôùntuoåi. Trong voøng vaøinaêm qua, ñaõ coù nhieàu khaûocöùu chöùngminh raèng naõoboä vaãn tieáptuïc phaùttrieån veà phaåmchaát vaø moätít soálöôïng caùc teábaøo thaànkinh, baátkeå ôû vaøo tuoåitaùc naøo. Thoángkeâ cuõng chothaáy nhöõng vò caonieân neáu naêng luyeäntaäp tríoùc, baèng caùc troøchôi coù suynghó nhieàu hay do töø coângvieäclaøm, seõ keùodaøi tuoåithoï laâuhôn laø nhöõng vò ngoàikhoâng hay chæ bieát vuithuù ñieànvieân.

Sauheát, vaø cuõng laø chuûñích cuûa vieäc thayñoåi, chínhlaø nhaém vaøo theáheä cuûa nhöõng ñöùabeù vöøamôùi hay saép ñöôïc sinhrañôøi, vì theoleõtöïnhieân, taátcaû ñeàu bò baétbuoäc phaûi hoïc ngoânngöõ thöùnhaát hay tieáng meïñeû. Choneân, neáu nhöõng keátquaû nghieâncöùu treân ñuùng nhö ñaõ chöùngminh, thì coùtheå noùi maøkhoâng sôï sailaàm, ñoùlaø moùnquøa voâgiaù maø chuùngta coù theå mangñeán cho nhöõng maàmnon, töônglai cuûa daântoäc.

Quyùvò chuûnhieäm, chuûbuùt caùc phöôngtieän truyeànthanh vaø truyeànthoâng; Quívò laõnhñaïo caùc côsôû hoäiñoaøn giaùoduïc vaø vaênhoùa; cuøng quyù ñoïcgiaû, xinhaõy cuøngnhau tieáptay, khôûiñaàu cuoäc haønhtrình manglaïi giaácmô thònhvöôïng vaø tieánboä trong thieânnieânkyû môùi naøy cho daân Vieät.

Nguyeãn Cöôøng

Thamkhaûo:

1) John O.E. Clark, The Human Body, Arch Cape Press, NewYork, 1989.

2) DChPh, WWW.VNY2K.COM, Söûañoåi Caùchvieát ChöõVieät......., 2000.

3) Diana W. Molavi, Neuroscience Tutorial. The Washington U., School of Medicine.

4) Silvia H Cardoso, Why Einstein was a genius, Brain & Mind, Elec. Magazine on Neuroscience, 2000.

5) Donald Stuss, director of the Rotman Research Institute, Toronto. 2/2001.

Ñoïcsaùch Treânmaïng: